Charakterystyka gminy: Historia
HISTORYCZNIE Większość wsi w gminie Kostomłoty posiada metrykę średniowieczną. Zasięg siedlisk wsi (obszarów zabudowy zagrodowej) w większości wykształcony został do końca wieku XVIII i od tego czasu nie uległ poważniejszym zmianom. Rozwój wielu miejscowości w gminie Kostomłoty był ściśle związany z ośrodkami klasztornymi: z klasztorem cystersów w Lubiążu (Bogdanów, Godków), klasztorem benedyktynów w Legnickim Polu (Wichrów), klasztorem benedyktynów a później premonstratensów św. Wincentego we Wrocławiu (Jenkowice, Kostomłoty, Mieczków, Zabłoto), klasztorem benedyktynek z Lubomierza (Osiek) czy z wrocławską kapitułą katedralną (Samsonowice). Wsie te stanowiły własność klasztorną do czasu sekularyzacji majątków kościelnych w 1810 r. Obok cennych architektonicznie zabytków sakralnych znajdują się również zabytkowe obiekty rezydencjonalne (m.in. założenia: w Piotrowicach z okazałym folwarkiem, w Bogdanowie z rozległym parkiem krajobrazowym, w Jarząbkowicach z pałacem wzniesionym ok. 1700 r., w Lisowicach z otoczonym fosą i parkiem dworem wzniesionym w drugiej poł. XVI w., w Chmielowie zachował się pałac z XVIII w., natomiast w Karczycach pałac wzniesiony w k. XIX w. znacznie przebudowany w XX w. i zaadaptowany na szkołę podstawową. W krajobrazie kulturowym gminy Kostomłoty istotne znaczenie mają krzyże pokutne oraz kapliczki i rzeźby przydrożne. W dwóch wsiach zachowały się kolumny maryjne – wystawione na głównym dziedzińcu folwarcznym w Bogdanowie z 1778 r. oraz przy dawnym głównym skrzyżowaniu w Osieku (XVII/XVIII w.) oraz okazałe krzyże wotywne
Gmina Kostomłoty od A do Z
B jak Bogdanów Wieś położona w południowej części gminy w odległości 8 km od Kostomłotów. Pierwszy raz wzmiankowana w roku w 1175 r. jako Uilla Bogodani.
Warto zobaczyć: 1.Zespół kościoła filialnego p.w. Matki Bożej Anielskiej z cmentarzem pochodzący z XIX w. pierwotnie występujący jako kaplica. 2.Kaplica przydrożna z XIX w. nosząca cechy późnego, ludowego baroku. 3. Zespół młyna obecnie posesja nr 49 pochodzący z drugiej połowy IX w. 4. Krzyż pokutny, którego pochodzenie szacuje się na XIV- XVI w.
B jak Budziszów
Wieś położona w północnej części gminy w odległości 12 km od Środy Śląskiej i 21 km. od Kostomłotów. Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1332 r.
Warto zobaczyć: Zabytkowy zespół folwarczny z historyczną zabudową z 3 i 4 ćw. XIX w. oraz z pocz. XX w. Wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 720/W z dnia 29.05.1996 r Szkoła ewangelicka – obecnie budynek mieszkalny nr 16, wybudowana w 1898 r., wg projektu z 1897 r. autorstwa mistrza murarskiego Fr. Töplera.
C jak Chmielów
Wieś położona w zachodniej części gminy w odległości 15 km od Kostomłotów i 21 km od Środy Śląskiej. Wieś wzmiankowana po raz pierwszy ok. 1300 r., w 1305 r. wymieniona wśród biskupich dóbr czynszowych. Warto zobaczyć: Kościół filialny p.w.Św. Marcina, wzmiankowany po raz pierwszy w 1353r. od połowy XVI w. do 1653 r. pozostający w rękach protestantów. Obecny wzniesiony został ok. 1500 r. jako gotycki, przebudowany i zbarokizowany w 1728 r. Cmentarz przykościelny pochodzący z końca XIX w. Zespół pałacowo – folwarczny skupiony wokół prostokątnego dziedzińca gospodarczego, na którego zamknięciu od północy posadowiony jest pałac. Pałac - budowla późnobarokowa, wzniesiona w końcu XVIII w., przebudowana na początku XX w.
C jak Czechy
Wieś położona w północnej części gminy w odległości 15 km od Kostomłotów i 14 km od Środy Śląskiej. Czechy po raz pierwszy wzmiankowane były w dokumentach z 1253 r. jako wieś należąca do wrocławskiego klasztoru św. Wincentego. W krajobrazie wsi uwagę zwraca nakryty dachem naczółkowym dom mieszkalny nr 12, wzniesiony zapewne w I poł. XIX w.
G jak Godków
Wieś położona w południowo – zachodniej części gminy w odległości 6 km od Kostomłotów. Miejscowość wzmiankowana została po raz pierwszy w 1175 r. w dokumencie fundacyjnym klasztoru cysterskiego w Lubiążu.
Warto zobaczyć:
Kaplica barokowa, obecnie kościół filialny p.w. Siedmiu Boleści NMP, wzniesiona zapewne w XVIII w.. Jest to budowla orientowana, założona na planie prostokąta, o zwartej bryle. Cmentarz wiejski (nieczynny) służył pierwotnie mieszkańcom wyznania ewangelickiego i katolickiego, założony został na zachodnim krańcu wsi, po południowej stronie drogi do Bogdanowa.
J jak Jakubkowice
Wieś położona w środkowej części gminy Kostomłoty w odległości 7 km od Kostomłotów. Jakubkowice wzmiankowane były w źródłach kilkakrotnie na przełomie XIII i XIV w., przy okazji sporów o dziesięcinę należną kościołowi w Kostomłotach. Założenie folwarczne z reliktami parku położone jest w środkowej części wsi i jest zasadniczym elementem kształtującym układ przestrzenny miejscowości.
J jak Jarząbkowice
Wieś położona we wschodniej części gminy w odległości 19 km od Kostomłotów i 13 km od Środy Śląskiej. Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1292 r. w dokumencie wezwanych na świadków braci Andreasa i Petera zwanych Grebech. Wymieniana następnie w podobnych źródłach w 1294, 1300 i 1348 r. W 1317 r.
Warto zobaczyć:
Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem, usytuowany w północno-wschodniej części wsi. Pałac wraz z otaczającym go parkiem znajduje się po jego południowo-wschodniej stronie; zabudowania folwarczne zaś na północny- i południowy-zachód od pałacu. Pałac budynek nr 17, pierwotnie barokowy wzniesiony około 1700, gruntownie przebudowany i zmodernizowany w 1890 r., eklektyczny z elementami neoklasycyzmu i neomanieryzmu. Park krajobrazowy którego powstanie przypada na przełom roku 1905, a 1909., przekształcony w części południowej w latach 80-tych XX w.
J jak Jenkowice
Wieś położona w północno - zachodniej części gminy w odległości 7 km od Kostomłotów i 10 km od środy Śląskiej. W okresie średniowiecza wieś należała do dóbr klasztornych. W 1253 r. Jenkowice miały obowiązek płacenia dziesięciny klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu. Zagrody o numerach 5, 8 i 9 powstałe w połowie lub w 3 ćwierci XIX w. stanowią jedną z cenniejszych założeń architektonicznych miejscowości.
K jak Karczyce
Wieś położona w północno – zachodniej części gminy, w odległości 18 km od Kostomłotów i 20 km od Środy Śląskiej. Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1221 r., w dokumencie biskupa Wawrzyńca, który nadał z niej dziesięcinę szpitalowi Św. Ducha we Wrocławiu.
Warto zobaczyć: Kościół filialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św wymieniony po raz pierwszy w 1335 r. w registrze dziesięcin nuncjusza Galharda de Cerceribus. Obecny kościół wzniesiony ok. 1500 r., został przebudowany ok. 1600 r. i zmodernizowany w l. 1880-1881. Pałac wzniesiony w końcu XIX w., znacznie przebudowany w. XX w, obecnie pełniący funkcję Szkoły Podstawowej. Krzyż pokutny z XIV-XVI w., uszkodzony, wystawiony w miejscu popełnionej zbrodni, ok. 400 m na wschód od kościoła, 4 m na południe od drogi do Jarząbkowic, miejscu gdzie kończy się las, po południowej stronie drogi. Relikt cenotafu poświęconego poległym w I wojnie światowej żołnierzom – mieszkańcom Karczyc i okolicznych miejscowości, wzniesiony ok. 1918 r. w centrum wsi, po północnej stronie drogi prowadzącej do zespołu pałacowo-folwarcznego Obiekt Hotelowo Restauracyjny utworzony na bazie kompleksu budynków gospodarczych funkcjonujących niegdyś w systemie jako Państwowe Gospodarstwo Rolne.
K jak Kostomłoty
Wieś położona w centralnej części gminy w odległości 16 km od Środy Śląskiej i 35 km od Wrocławia. Pierwsza wzmianka o miejscowości Kostomłoty może pochodzić z 1137 r., kiedy to w źródłach wymieniona została osada Kotskin. Kostomłoty były pierwotnie wsią książęcą, a następnie wiejską posiadłością klasztoru benedyktynów, i później premonstratensów św. Wincentego we Wrocławiu. Fakt ten został potwierdzony w 1149 r., w dokumencie księcia Bolesława Kędzierzawego, wystawionym we Wrocławiu 22 czerwca, w którym wzmiankowana była osada targowa Costinlot. W Kostomłotach, w obrębie historycznie wykształconego układu przestrzennego zachowana została niemal w całości zabudowa zagrodowa sprzed 1945 r. Wprawdzie część z budynków wskutek przebudów i modernizacji zatraciła cechy stylowe, niemniej jako zespół zabudowy wiejskiej stanowi interesujący i cenny przykład dobrze zachowanej wsi.
Warto zobaczyć:
Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kostomłotach wymieniony został po raz pierwszy w 1201 r., w dokumencie papieża Innocentego III z 12 sierpnia – określony został wówczas „ecclesia St. Godardi in Costomlot”. Kościół jest budowlą gotycką z fragmentami renesansowymi, przebudowywaną i rozbudowywaną w formach neogotyckich. Wzniesiony w poł. XIV w, remontowany ok. 1550 r., rozbudowany w latach 1582–1585. W okresie powojennym prowadzono prace remontowe: w l. 1959–60 wymieniono pokrycie dachowe, w 1970 r. przeprowadzono remont wieży, w 1997 r. remont elewacji, w 2003 r. konserwowano elementy wystroju i wyposażenia.
Krzyż wotywny pochodzący z XIX w., neoromański, ustawiony we wschodniej części cmentarza przykościelnego; wykonany z piaskowca, wolnostojący, otoczony kutą balustradą na ceglanej podmurówce. Krzyż w stylu łacińskim z wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego, ustawiony na wysokim, rozbudowanym cokole, na frontowej ścianie inicjały – MR, na wysokości ok. 70 cm nieczytelna sygnatura artysty. Odrestaurowany w roku 2017. Pomnik św. Jana Nepomucenna Pomnik ustawiony przed bramą zachodnią cmentarza przykościelnego, barokowy, ok. 1730, sygnowany na obłoku, pod lewą stopą monogramem „F.M.” lub „F.H.”,. Ustawiony na wtórnym, prostopadłościennym cokole, wcześniej na kolumnie o spiralnie skręconym trzonie. Krzyż pokutnyKrzyż pokutny, z XIV-XVI granitowy, usytuowany po północnej stronie wschodniego wejścia na cmentarz przykościelny, po zewnętrznej stronie ogrodzenia. Krzyż utrzymany w stylu łacińskim, wolnostojący z wyrytym wizerunkiem miecza. Średniowieczny pręgierz ustawiony jest po wschodniej stronie kościoła. Do wojny ustawiony był w północno-wschodnim narożniku placu rynkowego (obecnie w tym miejscu znajduje się budynek banku). Pręgierz wolnostojący, w kształcie kolumny, zwieńczony impostem, na którym współcześnie (po 1967 r.) dodano zwieńczenie w formie kuli.
Przy ul. Szpitalnej 13 znajdują się zabudowania dawnego szpitala, obecnie Samodzielny Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej. Budynek szpitala wzniesiony został w 1896 r. i przebudowany ok. 1930 r. Gruntownie zmodernizowany w roku 2010 Gospoda, obecnie hotel z restauracją Stary Ratusz, Budynek założony na rzucie litery „L”, wzniesiony w miejscu budynku pochodzącego z końca XVII lub 1 poł. XVIII w., o czym świadczą zachowane, sklepione kolebkowo piwnice Pomnik na cmentarzu w Kostomłotach poświęcony „Ofiarom terroru hitlerowskiego, jeńcom wojennym i więźniom obozu koncentracyjnego Gross-Rosen zamordowanym w styczniu i lutym 1945 w Piotrowicach, Rzeczycy i Wichrowie, Społeczeństwo gminy Kostomłoty 1974”. Obiektam zabytkowymi w Kostomłotach jest również cmentarz i mur przykościelny.
L jak Lisowice
Wieś położona we wschodniej części gminy, oddalona 16 km od Kostomłotów i 20 km od Środy Śląskiej. Wieś Lisowice wzmiankowana po raz pierwszy w 1221 r., w dokumencie biskupa Wawrzyńca, który nadał z niej dziesięcinę szpitalowi Św. Ducha we Wrocławiu. Warto zobaczyć:
Zespół dworsko-parkowy z folwarkiem i dawnymi ogrodami użytkowymi zajmuje południowo-wschodnią część wsi, po wschodniej stronie drogi. Pierwotnie budynki gospodarcze skupione były od wschodu, północy i zachodu wokół wydłużonego, regularnego dziedzińca, na zamknięciu którego od południa posadowiony jest dwór, z ceglanym mostem przerzuconym nad fosą. Obecnie zachowane jest zachodnie skrzydło zabudowy folwarcznej oraz oficyna mieszkalna nr 16 w skrzydle północnym. Parkzałożony w 2 poł. XIX w. na stosunkowo niewielkim terenie o regularnym planie zbliżonym do kwadratu, na którym znajdował się zapewne w XVIII w. dworski ogród gospodarczy i sad. Drzewa nasadzono wzdłuż granic parku, prowadząc po jego obrzeżu ścieżki. Poszerzono też płd.-wsch. część fosy, urządzając na niej niewielką wyspę. Ponadto w płd.-wsch. narożu parku wzniesiono grobowiec, którego relikty zachowane są do dzisiaj. Dwór nr 14, wzniesiony w 2 poł. XVI w., przebudowany ok. 1760, ok. 1920 i w 1969 r., zmodernizowany w l. 2003-2005.
M jak Mieczków
Wieś położona w południowo-zachodniej części gminy oddalona od Kostomłotów 7 km i 21 km od Środy Śląskiej. Najstarsze wzmianki źródłowe o Mieczkowie pochodzą z początku XIV w. Wiadomo, że w 1310 r. część miejscowości należała do klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu. W dokumencie z 1315 r. jako świadek został wymieniony sołtys Hermann von Mexscow.
Warto zobaczyć:
Kościół filialny p.w. św. Andrzeja Boboli, wzniesiony ok. 1500 r., przebudowywany ok. poł. XVII w., w 1915 r., w 1927 r., remontowany w latach 1980, 1988, 1994. Kościół orientowany, murowany z cegły i tynkowany. Kościół w Mieczkowie wymieniony został po raz pierwszy w 1335 r. w registrze dziesięcin nuncjusza Galharda de Cerceribus. W czasie reformacji kościół służył ewangelikom. Od 1654 r. w świątyni odprawiano nabożeństwa dla wiernych obu wyznań, a na cmentarzu przykościelnym chowano zmarłych obu konfesji. Pomnik, którego częścią jest figura Chrystusa, znajduje się na dawnym cmentarzu ewangelickim założonym w 1886 roku. Rzeźba jest repliką znanego dzieła Bertela Thorvaldsena, duńskiego rzeźbiarza okresu klasycyzmu. Oryginał znajduje się w kościele Panny Marii w Kopenhadze. Cmentarz były ewangelicki, założony w 1886 r., wysunięty na północ od siedliska wsi. Cmentarz założony jest na planie prostokąta i otoczony ceglanym murem. Na murze cmentarza zachowane są liczne płyty oraz przyścienne grobowce o znaczeniu historycznym.
O jak Osiek
Wieś położona wpołudniowo – zachodniej części gminy, oddalona 7 km od Kostomłotów i 23 km od Środy Śląskiej. Wieś po raz pierwszy wzmiankowana w źródłach w 1200 r., kiedy to biskup Jarosław ponownie zarządził składanie dziesięciny.
Warto zobaczyć:
Kościół filialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny – jest budowlą neogotycką, wzniesioną w latach 1877-1879 (na chorągiewce wieży kościoła umieszczona została data „1879”). Kościół zbudowany został według projektów mistrza budowlanego Happe’go, a ołtarze projektował Carl Buhl. Poświęcenia kościoła dokonał biskup wrocławski, wikariusz generalny Hermann Gleich. Obecnie jest to świątynia filialna parafii p.w. Szymona i Judy Tadeusza w Gościsławiu. Cmentarz w Osieku założony jest na nieregularnym planie: składa się z części starszej – południowej – wokół kościoła i młodszej (z współczesnymi pochówkami) – północnej, graniczącej z zabudową należącą do plebanii. Istotnym elementem krajobrazu wsi są liczne kaplice, rzeźby i krzyże przydrożne. Przy zagrodzie nr 62 znajduje się wzniesiona w 1847 r. murowana kaplica o formach klasycystycznych w redakcji ludowej. Kolejna XIX-wieczna kaplica znajduje się na północ od kościoła, przy domu nr 16. Natomiast przy dawnym głównym skrzyżowaniu, w pobliżu kościoła wystawiona została piaskowcowa kolumna Maryjna – ustawiona na prostopadłościennym cokole, zwieńczona czterema główkami anielskimi, z umieszczoną w zwieńczeniu figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
P jak Paździorno
Wieś położona w południowej części gminy, oddalona od Kostomłotów o 4 km i 20 km od Środy Śląskiej. Wieś i kościół po raz pierwszy wzmiankowane były w źródłach w 1329 r., kiedy to tutejszy proboszcz i proboszcz Jacob z Karczyc wystąpili jako świadkowie w sporach o dziesięcinę.
Warto zobaczyć: Kościół filialny Pw. Ś.Ś. Apostołów Piotra i Pawła – położony na stoku, we wschodniej części wsi, na cmentarzu grzebalnym. Budowla powstała na fundamentach kościoła średniowiecznego (ok. 1419 r.). Kościół obecny późno barokowy (ok. 1750 r.), przebudowywany w stylu klasycystycznym (1813 r. – wówczas przedłużono prezbiterium w kierunku wschodnim) i neogotyckim (w 1880 r. [1882] Zespół folwarczny z parkiem zlokalizowany jest po zachodniej stronie drogi wiejskiej, w niewielkiej odległości na południe od kościoła. Z dawnego okazałego zespołu zachowały się relikty parku i ogrodzenia oraz część budynków folwarcznych. W obrębie parku, w jego północno-wschodnim narożu, przy rozwidleniu dróg, wystawiony został pomnik Ofiarom I Wojny Światowej 1914-18 w postaci granitowego obelisku, na którego czole umieszczono inskrypcję z nazwiskami poległych oraz datami ich śmierci.
P jak Piersno Wieś położona w północno – zachodniej części gminy w odległości 9 km od Środy Śląskiej i 8 km od Kostomłotów. Piersno na początku XIII w. było wsią książęcą. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1217 r., kiedy to potwierdzono jej przynależność do parafii w Ujeździe Górnym. Wiadomo również, że w 1239 r. wieś została przekazana przez kustosza Lorenza jako prezent dla wrocławskiej katedry.
Warto zobaczyć:
Kościół filialny p.w. św. Michała Archanioła położony jest w centrum wsi i otoczony cmentarzem. Pierwotna świątynia wzmiankowana była w 1335 r., Obecny kościół gotycki wzniesiony został ok. 1500 r., przebudowany ok. 1750 r., po pożarze odbudowany z ruiny dla potrzeb gminy ewangelickiej w 1848 r., 29.04.1849 r. konsekrowany, w 1895 r. przebudowany wraz z nadbudową wieży ze środków rodziny von Kramsta, następnie remontowany i rozbudowany w 1981 r.; kolejne remonty przeprowadzone zostały w latach 1991 i 2005. Obecnie jest to kościół filialny parafii w Kulinie. W zachodniej części wsi, na terenie posesji nr 61 wzniesiona została kaplica staroluterańska, obecnie zaadaptowana na magazyn. Kaplicy zostały nadane cechy architektury neoklasycystycznej. Wybudowana została około 1850 r.. Założenie pałacowo-parkowe z folwarkiem położone jest w zachodniej części wsi. Pałac z parkiem zajmują zachodnią część założenia, w jej wschodniej części zlokalizowana jest zabudowa gospodarcza skupiona wokół czworobocznego dziedzińca. Zespół łączy się od zachodu z kompleksami leśnymi; na północ od pałacu znajdują się pastwiska, natomiast na południe – pola uprawne.
P jak Piotrowice
Wieś położona w południowej części gminy w odległości 6 km od Kostomłotów i 22 km od Środy Śląskiej. Wieś Piotrowice wzmiankowana po raz pierwszy w 1221 r., w dokumencie biskupa Wawrzyńca, który nadał z niej dziesięcinę szpitalowi Św. Ducha we Wrocławiu, pozostającemu pod zarządem kanoników regularnych na Piasku. W roku 1250 wymieniona w spisie dóbr tego szpitala.
Warto zobaczyć: Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny Obecna świątynia p.w. św. Katarzyny wzniesiona została w 2 poł. XV w., następnie poddawano ją przebudowom w 1753 i 1855 r. Przejęta w 1540 r. przez protestantów, została zwrócony katolikom w 1653 r. Kościół jest budowlą gotycką z elementami barokowymi i neogotyckimi Figura św. Jana Nepomucena Figura barokowa, z piaskowca, z 1729 r. przeniesiona zapewne z okolic mostu nad Strzegomką, ustawiona na wtórnym postumencie na terenie cmentarza przykościelnego. Kościół ewangelicki Kościół wzniesiony w 1832 r., poświęcony został 20 października 1833 r. Zastąpił wcześniejszy zbór (Bethaus) z 1743 r., który rozebrano w 1830 r. jako grożący zawaleniem z powodu wielokrotnego podmywania przez młynówkę, odnogę Strzegomki. Budowla utrzymana w stylu arkadowym (Rundbogenstil), wykazuje dużą zbieżność form z dawnym kościołem ewangelickim w Kątach Wrocławskich, zrealizowanym w l. 1833-36 wg projektu K. F. Schinkla Park krajobrazowy Od końca XVIII w. do ok. 1828 r. barokowe założenie ogrodowe, które powstały w ramach założeń pałacowych przekształcono w park (w granicach o obecnym zasięgu). Cmentarz rodowy hrabiów zu Limburg-Strium z grobowcem w kształcie piramidy. Cmentarz założony l. 60. XIX w. w płn.-wsch. narożu parku, z grobowcem w kształcie piramidy, nasadzeniami z tui i kamienną ławką. Cmentarz oddzielało od założenia parkowego prawdopodobnie ogrodzenie na kamiennej podmurówce. Grobowiec wzniesiony przed 1887 r., z bloków piaskowca, z kryptą i sklepionym wnętrzem. Założony na rzucie zbliżonym do kwadratu, w formie czterobocznego ostrosłupa z wysuniętym portalem od południa, poprzedzonym dwoma stopniami schodów. Portal o prostych węgarach, zwieńczony trójkątnym naczółkiem ujętym po bokach akroterionami.
Obelisk (Pomnik Bismarcka) Obelisk z granitu w formie ostrosłupa, na wysokim, prostopadłościennym cokole, usytuowany na łące sąsiadującej od płd.-zach. z parkiem krajobrazowym, wystawiony w 1792 r. przez ówczesnego właściciela dóbr barona Carla von Stillfried und Rattonitz, z wyrytymi nazwiskami właścicieli posiadłości. W 1868 r. na polecenie hrabiego Friedricha Wilhelma zu Limburg-Stirum, umieszczono na obelisku medalion z płaskorzeźbionym popiersiem Bismarcka oraz upamiętniającą go tablicę inskrypcyjną. Wykuto też nazwiska upamiętniające 35 okolicznych mieszkańców, poległych w wojnie z 1866 r. prowadzonej miedzy Prusami, a Austrią o dominację w Niemczech, której inicjatorem był Bismarck i która dla Prus zakończyła się sukcesem.
Przy alei w południowej części parku (w pobliżu stajni), znajduje się głaz pełniący rolę cenotafu, upamiętniający żołnierzy – okolicznych mieszkańców, poległych w I Wojnie Światowej, z wyrytymi ich nazwiskami, wystawiony przez hrabiego Richarda zu Limburg-Strium.
R jak Ramułtowice Wieś położona w północno – wschodniej części gminy w odległości 17 km od Środy Śląskiej i 19 km od Kostomłotów. Obecna wieś Ramułtowice powstała z połączenia w 1928 r. w jedną jednostkę administracyjną, dwóch historycznych wsi Ramułtowic (Romolkwitz) i Ilnicy (Illnisch). Po administracyjnym scaleniu, miejscowość nazwano Illnisch-Romolkwitz, a od 1936 r. Ramfeld.
Warto zobaczyć: Kościół parafialny p.w. św. Anny, neogotycki, posadowiony na miejscu wcześniejszej świątyni szachulcowej z drewnianą wieżą, wzniesiony w l. 1870-1873 wg projektów z l. 1869-1871, opracowanych przez wrocławskiego architekta Carla Johanna Bogislawa Lüdecke (1826-†1894) [projekt zachowany w Technische Universität Berlin]. Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem – Ramułtowice Górne (Ober Romolkwitz) powstał w obecnym kształcie przestrzennym w 4 ćw. XIX w. (po 1865 r.), z istniejącego wcześniej założenia uwidocznionego na mapie topograficznej z 1826 r. Tworzył go wówczas wzniesiony w l. 20. XIX w. budynek dworu nr 34 – zwany później „alten Schloß” oraz zespół folwarczny skupiony wokół nieregularnego dziedzińca o ściętym płn.-zach. narożu. Zapewne od XIX w. zaczęto kształtować także park krajobrazowy, który znacznie powiększono po 1865 r., kiedy to nowi właściciele przekształcili posiadłość w okazałą rezydencję Park naturalistyczny założony w l. 1870-1880, wzmiankowany w księgach adresowych od 1898 r., z rozległą polaną widokową otoczoną nasadzeniami z drzew egzotycznych aklimatyzowanych i rodzimych. W płn.-zach. części parku usytuowana jest słupowa kapliczka obsadzona koliście drzewami.
S jak Samborz
Wieś położona w zachodniej części gminy w odległości 5 km od Kostomłotów i 12 km od Środy Śląskiej. Miejscowość Schambordorff wzmiankowana była po raz pierwszy w dokumencie z dnia 7.03.1328 r., który dotyczył sporu prawnego pomiędzy proboszczem z Kostomłotów a klasztorem św. Wincentego we Wrocławiu. Kolejne informacje pochodzą z 1337 r., kiedy to Andreas von Kniegnitz sprzedał 5 łanów pola ornego i 6 łanów czynszowych niejakiemu Tammo Schirofske, który jeszcze w tym samym dniu przekazał je dożywotnio swojej żonie Elisabeth.
Warto zobaczyć: Założenie pałacowo-folwarczne zachowane jest jedynie szczątkowo. Głównym jego elementem jest pałac (obecnie nr 21) usytuowany na niewielkim, ziemnym tarasie, wzniesiony jako budowla barokowa, zapewne w miejscu i być może z wykorzystaniem reliktów starszej siedziby. Cmentarz w Samborzu założony został w 1827 r. Jego poświęcenie nastąpiło 19 lutego tego roku, a pierwszy pochówek – czternastoletniej Johanny Eleonore Weigel. Był to cmentarz częściowo wyznaniowy, a częściowo komunalny. Krzyż pokutny, granitowy, na skrzyżowaniu dróg Kostomłoty-Jarosław i Mieczków-Piersno, pochodzi z XIV-XVI w
S jak Samsonowice
Wieś położona w centralnej części gminy w odległości około 9 km od Kostomłotów. Najstarsze wiadomości o wsi nie są jasne. Prawdopodobnie lokowana na prawie niemieckim w 1228. W 1318 r. dwa łany znajdujące się w jej obrębie stanowiły własność kościoła parafialnego w Kostomłotach. Dom posesja nr 14/15 pochodzi z końca XIX wieku.
S jak Siemidrożyce
Wieś położona w centralnej części gminy, oddalona od Kostomłotów o około 8 km. Wieś Siemidrożyce wzmiankowana po raz pierwszy w 1253 r., kiedy to potwierdzona została przez papieża Innocentego IV dziesięcina płacona z niej klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu. Ponownie wymieniona w 1298 r. w związku ze sporem o dziesięciny.
Warto zobaczyć:
Kościół filialny p.w. św. Bartłomieja, rzymsko-katolicki, wzniesiony w 1797 r., w miejscu wcześniejszej, drewnianej świątyni z ok. 1330 r., opisanej jako zrujnowana w 1666 r., i zburzonej po pożarze w 1796 r. Rozbudowany w l. 1902-1903. Cmentarz przykościelny założony prawdopodobnie ok. 1330 r., przekształcony w 1797 r. O nieregularnym planie, ogrodzony murem pełniącym częściowo funkcję muru oporowego. Cenotaf – pomnik upamiętniający żołnierzy – okolicznych mieszkańców, poległych w wojnie francusko-niemieckiej z l. 1870-71 oraz w I wojnie światowej, wzniesiony ok. 1918 r., usytuowany przed murem cmentarnym od zachodu.
S jak Sikorzyce
Wieś usytuowana we wschodniej części gminy oddalona od Kostomłotów o około 22 km, od Środy Śląskiej 13 km. Wieś Sikorzyce wzmiankowana po raz pierwszy w 1329 r., kiedy to Peter Synesel, posiadający też włości w Budziszowie, przekazał swe dobra w Sikorzycach żonie i dzieciom. W 1335 r. wymieniany jako właściciel Sikorzyc Petrus von Lubusch, w 1331 r. Nikolaus Dlugosch, a w 1364 r. Paul Sagenoz.
Warto zobaczyć:
Zespół folwarczny z parkiem stanowi relikt wcześniejszego założenia pałacowo-parkowego, o charakterze rezydencjonalnym, z siedzibą właścicieli dóbr ziemskich w Sikorzycach i sąsiednim Budziszowie. Park o malowniczym charakterze założono prawdopodobnie w 1 ćw. XIX w, w miejscu wcześniejszych, regularnych ogrodów barokowych. Jego północną i wschodnią granicę wyznaczały rowy wodne; zachodnią – droga do Budziszowa. Centralnym elementem kompozycji była rozległa, regularna polana widokowa o wydłużonym kształcie, usytuowana na osi ówczesnej pałacowej elewacji ogrodowej.
Cmentarz ewangelicki założony w 2 poł. XIX w. na planie prostokąta, z centralną aleją lipową, pośrodku której pierwotnie znajdowała się kaplica grobowa; usytuowany po wschodniej stronie drogi, na południe od wsi.
S jak Sobkowice
Wieś Sobkowice wzmiankowana po raz pierwszy w 1231 r., w spisie czynszów płaconych szpitalowi św. Ducha we Wrocławiu. W 1329 i 1337 r. dziesięciny z Sobkowic otrzymywała parafia w Kostomłotach.
Warto zobaczyć:
Dwa krzyże pokutne, granit, XIV – XVI w., przy skrzyżowaniu dróg, po wschodniej stronie drogi do Samsonowic. Historyczne domy mieszkalne i budynki gospodarcze, I-kondygnacyjne, kryte ceramicznymi dachami dwuspadowymi o symetrycznych połaciach. Przykładem takiej zabudowy z 1 poł. XIX w. jest dom mieszkalny nr 2. Ciekawostką jest, że w 1795 r. dobra rycerskie w Sobkowicach znajdowały się w posiadaniu Friedricha Wilhelma von Seidlitz (1730 - †1796), Landrata powiatu średzkiego w l. 1780-1796, którego płyta nagrobna znajduje się w kościele w Wilkowie Średzkim
S jak Szymanowice
Wieś położona w środkowej części gminy oddalona 8 km od Kostomłotów. Szymanowice wzmiankowano po raz pierwszy w 1301 r. jako Simonis villa. W 1409 r. znajdowały się w nich dobra rycerskie liczące 10 łanów. Do wojny trzydziestoletniej osada wymieniana była jako majętność ziemska. W 1721 r. wzmiankowano istnienie we wsi 2 gospodarstw kmiecych.
S jak Świdnica Polska Wieś zlokalizowana w centralnej części gminy w odległości 14 km od Kostomłotów i 13 km od Środy Śląskiej. Nazwa miejscowości pojawia się po raz pierwszy w źródłach w dokumencie papieża Innocentego IV z 9 sierpnia 1245 r., zatwierdzającym posiadłości biskupstwa wrocławskiego.
Warto zobaczyć: Kościół parafialny p.w. św. Jadwigi jest budowlą późnobarokową, został wzniesiony w 1749 r. w miejscu wcześniejszej świątyni drewnianej; w 1885 r. dobudowana została neobarokowa wieża. Kościół remontowany był w latach 1972, 1975 (pokrycie dachu kościoła ocynkowaną blachą), 1979 (remont elewacji), 1983 (remont więźby dachowej), 1992 i 1998 (wymiana pokrycia dachowego na ceramiczne). Przy obecnej głównej drodze wiejskiej, przy zagrodzie nr 7, w licu muru granicznego posesji, wzniesiona została kaplica p.w. św. Józefa Robotnika. Krzyż pokutny, granitowy, wmurowany w mur cmentarza przykościelnego na jego południowo-zachodnim odcinku XIV-XVI w., w obecnym miejscu znajduje się od co najmniej 1920 r. Pomnik Ofiar I Wojny Światowej, przy murze cmentarnym, 1918 r., po 1945 r. zaadaptowany jako kapliczka z figurą Marii oraz figura św. Jana Nepomucena wykonana z piaskowca barokowa pochodząca z 1722 r.,
W jak Wichrów
Wieś położona w zachodniej części gminy w odległości 3 km od Kostomłotów i 19 km od Środy Śląskiej. Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1267 r., kiedy to szpital trędowatych we Wrocławiu otrzymał od biskupa wrocławskiego Tomasza prawo pobierania dziesięciny z Wichrowa (Wytherow). Kolejne informacje o miejscowości pochodzą już z dokumentów XIV-wiecznych.
Warto zobaczyć:
Kościół filialny p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny jest budowlą o formach barokowo-eklektycznych. Pierwotna świątynia wzniesiona została w XV w., obecna - w 1755 r. Kościół w Wichrowie wzmiankowany był w 1435 r. W okresie reformacji kościół przez kilkadziesiąt lat pełnił funkcję świątyni ewangelickiej. Kościół wówczas był obsługiwany przez duszpasterza z Pichorowic.
Elementami zabytkowymi Wichrowa są również: Cmentarz przykościelny, Mur cmentarny wraz z wmurowanymi krzyżami pokutnymi z przełomu XV-XX w.
W jak Wilków Średzki
Wieś położona we wschodniej części gminy w odległości 11 km od Kostomłotów i 15 km od Środy Śląskiej. Wieś Wilków wzmiankowana po raz pierwszy w 1305 r. z powodu skargi wniesionej do biskupa wrocławskiego, przez Bruna prokuratora klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu na Zeschibora, który odmawiał płacenia dziesięciny ze swych dóbr rycerskich (allodium). W 1322 r. wymieniona Bogusława, wdowa po grafie Mathiasie z Wylcowicz.
Warto zobaczyć:
Kościół filialny p.w. św. Mateusza, rzymsko-katolicki, gotycki, wzniesiony ok. 1400 r., zmodernizowany na przełomie XIX/XX w., remontowany w l. 1976-1978. Istnienie kościoła parafialnego w Wilkowie Średzkim potwierdzone zostało po raz pierwszy w 1325 r., kiedy to odnotowany został proboszcz Sydilmannus, w spisie danin składanych klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu. W dobie reformacji świątynia przejęta przez protestantów, zwrócona została katolikom w 1654 r. Cmentarz komunalny (wspólny dla katolików i ewangelików) – obecnie parafialny, założony w 1 ćw. XX w. na wschód od wsi, po południowej stronie drogi prowadzącej do Wnorowa.
Z jak Zabłoto Wieś położona w środkowej części gminy w odległości 2 km od Kostomłotów i 14 km od Środy Śląskiej. Najwcześniejsze informacje o miejscowości łączą się z postacią Piora Włostowica, który w 1240 r. podarował opatowi wrocławskiego klasztoru premonstratensów św. Wincentego bardzo bogate dobra w Kostomłotach (Kotskin) i w Zabłociu. Kolejne wzmianki o wsi pochodzą z 1308 r., kiedy to Johannowi von Mollensdorf i Mathiasowi von Mulheim przedłużone zostało książęce prawo do wsi Zabuloth.
Warto zobaczyć: Kaplica p.w. Najświętszej Rodziny, wzniesiona około 1890 r. budowla o formach neogotyckich, najważniejszym elementem wyposażenia kaplicy jest neogotycki ołtarz główny, ok. 1890 r. z obrazem przedstawiającym Trójcę Świętą oraz Józefa i Marię z ok. 1890 r., obrazy Drogi Krzyżowej, ok. 1890 r.
| |
